بررسی مقابله ای مطالعه ساختار اطلاعاتی در ترجمه عناوین کتابهای انگلیسی به فارسی

حوزه ساخت اطلاعی جمله، که از زیر شاخه های منظورشناسی گفتمان در زبانشناسی محسوب می شود، از اهمیت ویژه ای در ترجمه برخوردار است. یکی از مهم ترین مفاهیم مطرح شده در این حوزه مفهومی است به نام نشانداری که در سطوح مختلف تحلیل زبانشناختی ( از جمله سطح واژگانی، نحوی و ...) به آن پرداخته اند. بی شک استفاده از ساخت های نشاندار یکی از ابزاری است که گویشوران هر زبان به منظور ساماندهی پیام و افزایش معنا از آن بهره می برند، به این معنی که با استفاده از جمله ای نشاندار به جای جمله ای بی نشان، جزء یا اجزای معنایی تازه ای به معنای گزاره ای موجود افزوده می شود که به ایجاد معنای ارتباطی متفاوت با معنای ارتباطی جمله بی نشان منجر می شود. از آنجا که مترجمان عموماً تلاش می کنند به معنای مورد نظر نویسنده/گوینده دست یابند و آن را به خواننده/شنونده منتقل کنند، آشنایی با مفهوم نشانداری، ساخت های نشاندار، خصوصیات و کار کردهای هر یک از این ساخت ها برای مترجمان ضروری می نماید. هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی نحوه انتقال جملات نشاندار در ترجمه فارسی عناوین کتب انگلیسی زبان و میزان مطابقت جملات متن مبدا و مقصد از منظر ساخت اطلاعاتی و معنای ارتباطی است. در فصل دوم پژوهش حاضر مروری بر پیشینه تاریخی مطالعات مربوط به ساخت اطلاعاتی صورت گرفت سپس آرای نظریه پردازان برجسته این حوزه (هلیدی، لمبرکت، و والدووی) مورد کنکاش قرار گرفت. در بخش دیگری از این فصل به توضیح مفهوم نشانداری و ترتیب ( نشاندار و بی نشان) اجزای جمله، و نیز سه طبقه بندی از بین طبقه بندی های مختلف موجود از ساختهای نشاندار در زبان انگلیسی (طبقه بندی بیکر، بل، و اشمید) پرداختیم. و در نهایت نیز پژوهش های انجام شده به دست هفت تن از پژوهشگران ایرانی در زمینه ساخت اطلاعی به اختصار ذکر شد. از میان سه چارچوب نظری اصلی برای انجام تحقیق در مطالعات ترجمه ( که چسترمن و ویلیامز در کتاب معروف خود " the map"مطرح کرده اند)، پژوهش حاضر در چارچوب الگوی مقایسه ای صورت گرفته است. از حیث چهارچوب زبانشناختی نیز این پژوهش در چهارچوب زبانشناختی نقش گرایی انجام گرفته است. این پژوهش در صدد یافتن پاسخ برای سه پرسش زیر بوده است: 1. نسبت جملات نشاندار به جملات بی نشان در بخش انگلیسی پیکره موجود چیست؟ 2. آیا میان جملات متن مبدا و ترجمه آنها از حیث نشانداری انطباق وجود دارد؟ 3. تا چه میزان معنای ارتباطی جملات متن مقصد ( فارسی ) با معنای ارتباطی جملات نشاندار متن مبدا ( انگلیسی ) مطابقت دارد؟ پژوهش حاضر پژوهشی توصیفی_تحلیلی و پیکره_محور است که با استفاده از داده های به دست آمده از پیکره زبانی موجود، به توصیف و تحلیل موضوع تحقیق ( ساخت اطلاعی در ترجمه) می پردازد. پیکره ای که به منظور انجام این پژوهش ایجاد شد شامل دو بخش انگلیسی و فارسی است. بخش انگلیسی پیکره متشکل از1744عنوان کتاب در قالب واحدهایی به اندازه یک جمله کامل دستور است که از میان آنها 141 جمله ی نشاندار استخراج شده و بخش فارسی پیکره شامل ترجمه آنها می باشد. پس از استخراج جملات از فهرست کتابهای فارسی شده چاپی از آغاز تا سال 1383 که توسط آستان قدس رضوی انتشار یافته و نیز پایگاههای کتابخانه ای مختلف، جملات نشاندار انگلیسی بر مبنای طبقه بندی بیکر، در گروه های مختلف قرار داده شدند. در مرحله بعد، ترجمه فارسی هر یک از این جملات در مقابل جمله اصلی قرار داده شد. سپس جملات انگلیسی با ترجمه های فارسی شان مقایسه و بررسی شدند. جملات نشانداری که دارای ترجمه نشاندار بودند، جزو موارد مطابقت نشانداری و جملات نشانداری که دارای ترجمه بی نشان بودند، جزو موارد عدم مطابقت نشانداری به شمار آورده شدند. نتایج به دست آمده در خصوص نسبت جملات نشاندار به جملات بی نشان حاکی از آن بود که نزدیک به 92% درصد از جملات موجود در بخش انگلیسی پیکره، جملات بی نشان بودند و تنها 8% درصد را جملات نشاندار تشکیل می داد. در خصوص میزان مطابقت جملات متن مبدا و مقصد از نظر نشانداری، یافته ها بیانگر آن بود که 56.7% درصد از جملات نشاندار انگلیسی دارای ترجمه نشاندار و 43.3% درصد از آنها دارای ترجمه بی نشان بودند. البته شایان ذکر است میزان مطابقت نشانداری و نسبت ترجمه های نشاندار به ترجمه های بی نشان در گروه های مختلف جملات نشاندار با یکدیگر یکسان نبود و تفاوت هایی در بین آنها وجود داشت که به تفصیل در فصل چهارم مورد بحث گرفته است. عدم آگاهی مترجم از ساخت های نشاندار و کارکردهای کلامی آنها چه در زبان مبدا و چه در زبان مقصد ممکن منجر به تبدیل شدن این ساخت ها به ساخت های بی نشان در فرآیند ترجمه شود که در این صورت بخشی از معنای ارتباطی این جملات در ترجمه از بین می رود. آشنایی با ساخت اطلاعی، آگاهی از تفاوت بین معنای گزاره ای و معنای ارتباطی، آشنایی با ساخت های نشاندار و بی نشان و ویژگیها و کارکردهای کلامی در هر یک، و نیز تسلط بر نحوه توزیع اطلاعات در سطح جمله مواردی مهم از مهارت های زبانی مورد نیاز مترجمان است که طراحان دروس دوره های تربیت مترجم باید به آن توجه ویژه ای داشته باشند. این ویژگی میتواند بعنوان معیاری برای ارزیابی کیفیت ترجمه نیز مورد استفاده قرار گیرد. طبیعتا توانایی مترجم در حفظ ساخت اطلاعی جمله نشانه آگاهی و دانش اوست و در کیفیت ترجمه وی نیز اثرگزار است.